invloed 1
  • koorzanger in het Franse Saint-Quentin
  • zanger in het pauselijk koor (Italië)
 invloed 2:
  • mogelijk gestudeerd bij Johannes Ockeghem; Het is niet zeker dat Josquin des Prez bij hem studeerde, maar zijn compositie Nymphes des bois (La Deploration de la Mort de Johannes Ockeghem) toont wel aan dat hij hem adoreerde en als zijn leraar beschouwde.
Josquin des Prez (circa 1450 - 1521)
Josquin des Prez was misschien wel de belangrijkste Nederlander. Zijn functie wordt vergeleken met die van Beethoven rond 1800: een essentiële schakel in een proces van groeiende aandacht voor de menselijke emotie in de muziek (musica reservata). Zijn kracht was zijn grote aandacht voor de relatie tussen toon en woord en hij had een voorkeur voor psalmteksten als basis voor motetten. Die werden daarom na zijn dood erg populair in de Lutherse delen van Duitsland. Ook in het wereldlijke genre van chansons was Josquin des Prez erg bedreven.

Het werk van Des Prez geeft een goed beeld van wat en hoe er in zijn tijd werd gecomponeerd. Als componist schreef hij

  • missen, wat conservatief in opzet
    • cantus firmus mis: in een stem een voorgegeven melodie, terwijl de ander stemmen min of meer vrij gecomponeerd zijn; de voorgegeven melodie kan ontleend zijn aan het gregoriaans (bv. De beata Virgine), aan een wereldlijk chanson (bv. L'Homme armé); natuurlijk kan deze ook vrij gevonden zijn; ten slotte kan er sprake zijn van een soggetto cavato: een melodie wordt afgeleid van de klinkers van bv. een naam; voorbeeld: Missa Hercules dux Ferrarie; de lettergrepen van 'Hercules dux Ferrarie' vertaalde Josquin via solmisatielettergrepen in de volgende melodie re (Her) ut (cu) re (les) ut (dux) re (Fer) fa (ra) mi (ri) re (e) = d-c-d-c-d-f-e-d
    • paraphrase mis: een voorgegeven melodie wordt op een vrije manier in alle stemmen toegepast;
    • parodie mis: een bestaande compositie wordt al dan niet in zijn geheel in de nieuwe compositie hergebruikt;
    • Missa Pange Lingua is vooruitstrevend: eerste doorgecomponeerde mis (zie hiernaast) met eveneens opmerkelijke ostinato- en sequens-technieken
  • motetten -met zowel geestelijke als wereldlijke teksten-, vooruitstrevend design met tekst als inspiratiebron; doorimiterende stijl (zie hiernaast); soms duidelijk geleed (in verschillende partes = delen);
  • chansons, meestal vrij vormgegeven, soms in canon, soms als een ballade of rondeau
  • Italiaanse canzones in frottalastijl (refreintype; homofone schrijfwijze)
Des Prez wordt ook wel in verband gebracht met het begrip zwevende cantus firmus, dat er op duidt dat de cantus firmus niet meer altijd aanwezig is.


compositorische vernieuwingen
  • doorimitatie: ieder tekstfragment heeft een eigen, kort melodisch motief, dat door de verschillende stemmen na elkaar wordt ingezet;
  • paarsgewijze imitatie (ook wel biciniumtechniek genoemd): bv. sopranen en alten zingen een gedeelte dat daarna herhaald wordt door alleen tenoren en bassen om omgekeerd;
  • motet-chanson: 3-stemmig met in de onderstem een latijnse, religieuze tekst (mogelijk gregoriaanse melodie) en in de twee bovenstemmen met franse tekst, die op een of andere manier gerelateerd is aan de tekst van de onderstem.

bijzonderheden
In zijn composities komen elementen naar voren die wezenlijk zijn voor de werkwijze van renaissancecomponisten:
  • 1. musica poetica = muziek en woorden hangen met elkaar samen; de tekst kan de muzikale structuur bepalen; de melodie kan vanuit de tekst worden vormgegeven;
  • 2. varietas = verscheidenheid; het esthetisch ideaal van de renaissancecomponist is verscheidenheid, afwisseling, op welke muzikale dimensie dan ook;
  • 3. imitatio = muzikale stemmen volgen elkaar na, imiteren elkaar vrij of heel letterlijk (= canon); doorimitatie is een bijzondere variant van de imitatietechniek met des Prez als 'uitvinder' ervan;
  • 4. suavitas = zoetheid; ten opzichte van de middeleeuwse muziek met zijn harde en kale klanken is muziek uit de renaissance met zijn warme harmonieën van een aangename zoetheid: harde samenklanken worden vermeden en warme samenklanken worden gecomponeerd (warm = tertsen, sexten, drieklanken).
Al deze elementen zijn revolutionair voor Des Prez' tijd.
van invloed op
  • Uit het feit dat invloedrijke renaissancetheoretici als Glareanus in zijn Dodecachordon (1548) en Zarlino in zijn De istitutioni harmoniche (1558) Des Prez noemen dan wel nog voorbeelden uit zijn werk aanhalen, mag blijken dat Des Prez niet onopgemerkt is gebleven.
  • Hetzelfde mag je concluderen uit het feit dat uitlopende schrijvers als Baldassare Castiglione en Martin Luther zich lovend over hem uitlaten
Audio

Des Prez, motet Ave Maria
(met dank aan Bragi acappella kamerkoor o.l.v. Rein de Vries)
Opmerkingen
  • Dit nieuwe structuurprincipe (doorimitatie en componeren vanuit de tekststructuur), dat pas halverwege de Renaissance werd ontwikkeld, moet als niet minder dan een revolutie worden gezien en markeert het definitieve einde van "de Middeleeuwen" met zijn isoritmiek en zijn rationele, wiskundige opvattingen over muziek. Het heeft een zeer groot stempel gedrukt op het componeren in de zestiende eeuw (Peter Lurvink in een commentaar op het motet Ave Maria van Des Prez)